ICT voor leerlingen met een (leer-)stoornis

ICT voor leerlingen met een (leer-)stoornis

Het artikel dat ik gelezen heb, is een brochure die te raadplegen is op kennisnet.nl. Ze handelt over het gebruik van ICT voor kinderen en jongeren met een gedrag- of leerstoornis.

Samenvatting van het artikel

Leerlingen met een leerstoornis hebben extra aandacht en begeleiding nodig. Dit is een uitdaging voor de leerkracht, omdat deze een leersituatie moet creëren die optimaal is voor alle leerlingen met beperkte tijd en middelen. ICT is een bruikbaar hulpmiddel dat gebruikt kan worden in het omgaan met leerlingen met stoornissen. In de tekst worden dyslexie, dyscalculie, autisme en ADHD besproken als stoornissen waarbij ICT ondersteunden kan werken en een oplossing kan bieden voor onderwijs op maat binnen de klas. De voorbereiding en invoering van deze hulpmiddelen zal een hele tijd innemen, maar die wordt terugverdiend bij het gebruik ervan. Een eerste voorwaarde die gesteld wordt is dat de leerkracht het nut van differentiatie inziet, waarvan alle leerlingen kunnen profiteren. Een tweede voorwaarde is de ondersteuning van de directie door middel van materialen.

Leerlingen met ADHD hebben een sterke impulsiviteit en concentratieproblemen. Plannen gaat niet zo goed en informatieverwerking loopt niet altijd van een leien dakje door een overmaat aan prikkels. Dit kan leiden tot sociale conflicten. Deze leerlingen hebben nood aan succeservaringen, structuur, voorspelbaarheid, bewegingsvrijheid en ruimte voor creativiteit en enthousiasme. ICT kan hier bijvoorbeeld helpen door: een hoofdtelefoon met rustige muziek, of een tablet met rustige natuurfoto’s. Ook visuele hulpmiddelen zijn welkom. Werken met een computer is gestructureerd en voorspelbaar. De sterkte prikkels van het beeldscherm duwen andere prikkels naar de achtergrond. De computer is dus een middel van leren, geen beloning of tijdopvulling. Voor leerlingen met ADHD kan het fijn zijn dat ze de korte instructies nog eens kunnen beluisteren. deze kunnen dus opgenomen worden zodat ze later nog eens beluisterd kunnen worden. Ook fysieke spelcomputers zoals Wii of kinect kunnen helpen, doordat de leerlingen even hun energie kwijt kunnen. Op digitale dagplanners kunnen consequente en voorspelbare structuren worden weergegeven. Leerlingen met ADHD kunnen zelf hun tijd verdelen over de verschillende opdrachten.

Autisme kan zich op vele verschillende manieren uiten. De leerlingen hebben zeer veel nood aan vaste structuren en voorspelbaarheid. Als deze doorbroken worden, ontstaat er angst of boosheid. Sociale contacten lopen zeer moeizaam. Een tablet waarop de dagplanning te zien is en aangepast kan worden is zeer bruikbaar. Ook een app met een zandloper waarop te zien is hoeveel tijd er nog is voor een bepaalde opdracht kan houvast geven. Leerlingen met autisme hebben nood aan duidelijke regels en hebben ruimte nodig om alleen te werken. Werken met de computer is gestructureerd, betrouwbaar en voorspelbaar. Autisten begrijpen de logica die achter de computer beter dan de logica van klasgenoten. De leerling kan zich beter concentreren op de leerinhoud als hij met een computer werkt.

Leerlingen met dyslexie kunnen moeilijker lezen en schrijven, dit leidt tot extra inspanningen tijdens de les. Om te leren schrijven zijn er bepaalde programma’s zoals de app LetterSchool. Sleeplezen, dmv. een speciale pen helpt bij het leestempo en het technisch lezen. Op deze manier leren kinderen te lezen zoals ze praten. Er zijn meelees e-books die in de klas gebruikt kunnen worden om het begrijpend lezen te ondersteunen of leessoftware zoals Sprint Plus.  Ook spellingoefeningen voor dyslectici zijn op verschillende sites terug te vinden (bv. muiswerk). Mindmaps bieden een mooie start voor reflectie en schrijfoefeningen om gedachten te ordenen. Ook een spellingcorrector in tekstverwerkingprogramma’s kan helpen en software die gesproken tekst omzet in geschreven (dragonnaturallspeaking.com) is ook bruikbaar. Een fluistertelefoon kan gebruikt worden om te helpen bij de aanlering van de juiste spelling. De aanpak die voor dyslectici gebruikt wordt moet geïntegreerd worden in de lessen en ingebed zijn in het pedagogische klimaat. Door het gebruik van de ICT hulpmiddelen beseffen de leerlingen het belang van lezen en gaat ze het liever doen.

Dyscalculie is meer dan enkel een rekenprobleem. Getallen worden door leerlingen met dyscalculie niet begrepen, maar ook het begrijpen van codes (zoals notenschrift) en oriëntatie worden erdoor beïnvloedt. Er zijn adaptieve rekensites, zoals rekentuin.nl die de motivatie van de leerlingen voor wiskunde omhoog moet krijgen. Ook oefeningen met geld (eurowijs.nl) kunnen een positieve invloed hebben op de leerlingen.

In de tekst worden ook zeer veel algemene tips gegeven voor de omgang met (leer-)stoornissen. Deze heb ik niet mee opgenomen in de samenvatting, omdat de nadruk van de blog op ICT in het onderwijs gaat.

Bron: Hans Kok, Louis Peeters, Suzanne Sjoers, Annerieke Verkerk & Bert de Vos, Passend onderwijs werkt met ict, Stichting Kennisnet Zoetermeer 2013.

Eigen reflectie

(Leer-)stoornissen komen voor in iedere lesgroep. Het is dus een noodzaak om hier als leerkracht op in te spelen. Naast aangepaste aandacht en werkvormen geeft ICT inderdaad veel mogelijkheden. Het is volgens mij wel van groot belang om een goede kosten-baten analyse op te maken. Wat is de meerwaarde van deze hulpmiddelen voor de leerling en werken ze niet negatief in op het leerproces van anderen? De nadruk moet echt liggen op het feit dat de leerlingen meer leren door het gebruik van de ICT hulpmiddelen, het mag geen tijdsopvulling zijn. Ook moet erop toegezien worden dat bepaalde leerlingen niet uit de groep vallen doordat ze altijd alleen op een computer werken, terwijl de rest van de klas samen oefeningen maakt.

Het opstellen en uitzoeken van aangepaste ICT hulpmiddelen voor iedere leerling is een zeer tijdrovend proces. Het lijkt mij dus aangewezen dat de leerkracht zo goed mogelijk op de hoogte is van het materiaal dat allemaal bestaat, maar dat hij/zij er enkele uitkiest en zich daar op toespitst.

Een ondersteuning van de directie is zeer belangrijk, want computers, tablets, koptelefoons en dergelijke kosten veel geld. Een goede communicatie tussen de directie en alle leerkrachten is van groot belang. Iedereen moet op een gelijkaardige manier met de (leer-)stoornissen in zijn/haar klasgroep omgaan.

De hulpmiddelen die in de tekst worden aangereikt voor leerlingen met ADHD en autisme lijken me zeer bruikbaar. De voordelen worden duidelijk weergegeven. Voor dyscalculie en dyslexie blijven de hulpmiddelen eerder beperkt door sites met aangepaste oefeningen die worden meegedeeld. De oefeningen kunnen als pre-teaching of remediëring gebruikt worden. Op deze manier moet de leerachterstand beperkt worden, zodat de motivatie voldoende hoog blijft.

Het is goed om te weten welke hulpmiddelen er zijn, maar DE oplossing bestaat natuurlijk niet.

De brochure is opgesteld voor het lager onderwijs, een goede invulling voor secundaire scholen ontbreekt in het artikel.