Het Vlaamse Onderwijs trekt een sprintje naar de audiovisuele eindmeet

Inleiding

Dit blogartikel gaat over het Archief voor Onderwijs, een beeldarchief dat werd geactiveerd in januari 2016. In wezen gaat het over een platform voor leerkrachten waar audiovisueel materiaal makkelijk te vinden is. 6000 Nederlandstalige filmpjes werden voor en door leerkrachten geselecteerd.

In dit artikel vind je eerst een beschrijving van deze database. Daarop volgt een bespreking van het nut van beeldmateriaal in de klas. Omdat het Archief een recente ontwikkeling is in het Vlaamse onderwijs, maak ik ook kort een vergelijking tussen Nederland en Vlaanderen. Eindigen doe ik met een korte opsomming van de nadelen en voordelen van het Archief. 

Het Archief voor Onderwijs: wat is het?

Het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) introduceerde in samenwerking met Vlaamse ministers Hilde Crevits en Sven Gatz 'het Archief voor Onderwijs' in januari 2016. Dit beeldarchief is bedoeld voor leerkrachten in het basis- en secundair onderwijs ('Een beeld elke dag in elke les'). Met lerarenkaartnummer kan je je makkelijk gratis aanmelden voor dit webplatform. Wat je vindt na de aanmeldingsfase zijn videofragmenten gekozen door en voor leerkrachten zoals audiovisueel materiaal van de openbare omroep, musea, archieven en erfgoedbibliotheken. Leerkrachten kunnen op dit platform makkelijk zoeken op trefwoorden, maar kunnen ook fijner selecteren op basis van onder andere vak en graad. Verder kan je via deze beeldbank persoonlijke collecties samenstellen en laat het Archief je toe om makkelijk fragmenten te knippen en te pauzeren.

Het belangrijkste voordeel van het Archief is volgens mij gebruiksvriendelijkheid. Leerkrachten hoeven geen uren meer te zoeken op websites als Youtube om geschikte fragmenten te vinden. Uit eigen ervaring weet ik dat het heel moeilijk is om Nederlandstalige fragmenten te vinden. Voor een vak als Nederlands is dat op zijn minst frustrerend. Gelukkig bundelt dit initiatief dus relevant audiovisueel beeldmateriaal dat bovendien wordt geselecteerd en gecontroleerd door leerkrachten. het Archief is opgesteld op maat van leerplannen en vakoverschrijdende eindtermen (Ysebaert, 2015). Niet alleen het vak Nederlands is daarmee gediend. Met een 6000-tal items verzameld op het Archief, kan elk vak worden opgeluisterd door slim gekozen beeldmateriaal.

Wie nog niet overtuigd is, moet de volgende video maar eens bekijken. Het Archief gaat er immers vanuit dat audiovisueel materiaal het leerrendement bevordert. Daarover zeker meer hieronder. Neem eerst een kijkje, en beslis voor jezelf of je meer geleerd hebt over het Archief voor Onderwijs dankzij het infofilmpje:

Een video embedden, zoals ik hier deed, is trouwens niet mogelijk via het Archief omdat de video's auteursrechtelijk zijn beschermd. Omdat er voor het onderwijs wel uitzonderingen worden gemaakt op auteursrecht, kan je de beelden dus enkel tonen via de gesloten webomgeving.

Audiovisueel materiaal en leerrendement

Er woedde een heftige discussie over het gebruik van filmpjes in het onderwijs. Jordan & Sanchez (1994, p. 66) toonden maar weinig verschil aan tussen klassen waarin filmpjes werden gebruikt om hetzelfde materiaal te brengen als in een klas waar geen hulpmateriaal werd gehanteerd. Naysayers blijven dus liever bij het traditionele onderwijsmodel, hoewel men in dezelfde studie wel bemerkte dat ook de manier waarop met filmpjes wordt omgegaan van belang is (Ibid.). De leerkracht zelf heeft immers een bijzondere invloed op de manier waarop filmpjes worden ontvangen in een lescontext. Leerkrachten gebruiken niet graag filmpjes in hun lessen. Zou dit uit angst zijn dat multimedia de leerkracht zullen vervangen? Barak (2006) stelde bijvoorbeeld vast dat leerkrachten zelf graag ICT toepassingen gebruik(t)en om te leren. Het hanteren van diezelfde toepassingen in hun praktijk blijft echter uit ondanks hun eigen positieve ervaringen met ICT.

Aanhangers van een positieve kijk op multimedia in de klas krijgen intussen de overhand. Meerdere studies toonden het voordeel van beeldmateriaal in de klas aan. Zo hebben Mayer & Anderson (1991) de dual-coding hypothesis getest door in één klas te onderwijzen met gebruik van animatie en zonder beeldmateriaal in de andere klas. De dual-coding hypothesis wordt hieronder beschreven:

"Paivio proposes that the human mind operates with two distinct classes of mental representation (or “codes”), verbal representations and mental images, and that human memory thus comprises two functionally independent (although interacting) systems or stores, verbal memory and image memory. Imagery potentiates recall of verbal material because when a word evokes an associated image (either spontaneously, or through deliberate effort) two separate but linked memory traces are laid down, one in each of the memory stores. Obviously the chances that a memory will be retained and retrieved are much greater if it is stored in two distinct functional locations rather than in just one." (Thomas, 2014)

Inhoud wordt volgens de analyse van Mayer & Anderson (1991) inderdaad beter geïnternaliseerd als deze wordt voorgesteld op twee manieren, namelijk met beeld én uitleg. Meerdere studies wijzen daarbij echter wel op het belang van simultaniteit. Het beeldend materiaal kan je dus niet gewoon gebruiken ter vervanging van jouw inbreng als leerkracht. Beelden moeten nog steeds in context worden geplaatst (Mau-Asam, 2007; Mayer, 2003). Pessimisten die het gebruik van beeldmateriaal dus als storend ervaren, stellen zich misschien best vragen bij hun onderwijspraktijk en niet bij het gebruik van multimedia. Hobbs (2006) illustreert bijvoorbeeld zeven veel voorkomende manieren om fout om te springen met audiovisueel materiaal in de klas. Eén voorbeeld is niet duidelijk aangeven waarom een fragment wordt gebruikt. Leerlingen hebben echter duidelijke doelen nodig, en daar is de rol van leerkracht natuurlijk onmisbaar (Hobbs, 2006, p. 41). Samenvattend moet het Archief voor Onderwijs dus worden gezien als hulpmiddel, niet als vervanger van de leerkracht.

Beeldbank: Nederland vs. België

Het spijt me te moeten zeggen dat onze noorderburen de positieve effecten van multimedia al eerder ondersteunden in het onderwijs. Het Nederlandse equivalent van het Archief heet 'Teleblik' en werd al opgestart in 2006. We zijn dus een decennium achter, wat zich in technologische termen eerder vertaald in eeuwen! Zoals eerder gezegd, is het Archief sinds januari van dit jaar beschikbaar. Een proefperiode van twee jaar ging vooraf aan de launch. Deze tijd was nodig om samenwerkingen aan te gaan met educatieve groepen en om de medewerkers te laten werken aan het selectieproces ('Een beeld elke dag in elke klas', 2016). Toch is het opvallend dat het Vlaamse initiatief om een beeldbank op te zetten voor educatieve doeleinden zo laat komt. Het zoeken naar Nederlandstalige filmpjes kan immers veel tijd opslorpen, die leraars beter ergens anders zouden investeren.

Het feit dat we zo traag op gang zijn gekomen wat betreft ICT-beleid in het onderwijs, heeft voor het Archief voor Onderwijs als gevolg dat de database vooral bestaat uit het archief van de VRT. Op zich is dit al een stap in de goede richting aangezien dit beeldmateriaal in het verleden enkel te verkrijgen was voor universiteitsstudenten (en dan nog enkel via een aanvraag per mail). De database moet met andere woorden nog worden aangevuld om het aanbod diverser te maken.

De balans opgemaakt

Naar mijn bescheiden mening is dit initiatief long overdue. Leerkrachten zijn meer en meer overtuigd van de heilzaamheid van multimedia in de klas. Een bundeling van nuttig beeldmateriaal in het Nederlands was dus een enorm gemis op het wereldwijde web. Omdat Vlaanderen nu pas mee is met deze trend, zijn er nog een aantal nadelen aan het Archief voor Onderwijs. Zo kunnen leerlingen nog niet op het platform terecht. Enkel leerkrachten kunnen met een login aan de filmpjes, maar volgens de website is dit iets waar men aan werkt. Het Archief bevat daarnaast ook nog weinig materiaal dat geschikt is voor de derde graad, een ander probleem waar aan gesleuteld wordt. Aspirant-leerkrachten als ik kunnen eigenlijk ook het platform niet bereiken. Dit  is dan wel een nadeel dat ik kan begrijpen in het kader van auteursrecht. Toch had ik graag een voorsmaakje gehad in de vorm van een tutorial of iets dergelijks.

Naast enkele nadelen, zijn de voordelen die het Archief presenteert toch in de meerderheid. De uren die ik spendeer aan een zoektocht naar geschikt beeldmateriaal zijn voorbij. Bovendien moet ik niet meer afhankelijk zijn van de onbetrouwbare vertaalfunctie van Youtube. Het knippen, pauzeren en terugspoelen van fragmenten wordt ook iets makkelijker tijdens de les, iets waar ik als beginnend leerkracht soms wel stress van kan krijgen. In de woorden van zowat de enige reviewer die ik heb gevonden - wat ook weer aantoont hoe lang leerkrachten al wachten op een dergelijke database - : "Ik zou zeggen: leef je uit als leraar! Deze schat van beeldmateriaal ligt voor je klaar. Eindelijk!" (Historicus Rob, 2016).

Bronnen

Barak, Moshe. (2006). Instructional principles for fostering learning with ICT: Teachers' perspectives
as learners and instructors. Education and Information Technologies, 11(2), p. 121-135. Retrieved from https://www.researchgate.net/profile/Moshe_Barak/publication/225741982_Instructional_principles_for_fostering_learning_with_ICT_teachers'_perspectives_as_learners_and_instructors/links/0a85e5319bb545c023000000.pdf

Een beeld elke dag in elke klas: Archief voor Onderwijs. (2016). Retrieved from http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2016/01-19-Archief-voor-Onderwijs.htm

Historicus Rob. (2016, January 20). Nieuw digitaal archief voor onderwijs [Blog Post]. Retrieved from http://www.historicusrob.be/geschiedenis-onderwijs/digitaal-archief-onderwijs/

Hobbs, R. Non-optimal uses of video in the classroom. Learning, Media and Technology, 31(1), p. 35-50). Retrieved from http://mediaeducationlab.com/sites/mediaeducationlab.com/files/Non-optimal_video_classroom.pdf

Jordan, D.L., & Sanchez, P.M. (1994). Traditional versus technology-aided instruction: Effects of visual stimulus in the classroom. Political Science and Politics, 27(1), p. 64-67. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/420461

Mau-Asam, A. (2007). Beeld telt! Een experimenteel onderzoek naar het effect van beeldtoevoegingen op de begrijpelijkheid van leerboeken. Retrieved from Utrecht University theses database. (http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/25662)

Mayer, R.E., & Anderson, R.B. (1991). Animations need narrations: An experimental test of a dual-coding hypothesis. Journal of Educational Psychology, 83(4), p. 484-490. Retrieved from http://visuallearningresearch.wiki.educ.msu.edu/file/view/Mayer+%26+Anderson+(1991).pdf

Mayer, R.E. (2003). The promise of multimedia learning: Using the same instructional design methods across different media. Learning and Instruction, 13(2), p. 125-139. Abstract retrieved fromAbstracts in ScienceDirect database. (http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959475202000166)

Thomas, N.J.T. (2014). Dual coding and common coding theories of memory. Stanford Encyclopedia of Philiosophy. Retrieved from http://plato.stanford.edu/entries/mental-imagery/theories-memory.html

Ysebaert, T. (2015). De klas steekt wat op van Vlaanderen vakantieland. De Standaard. Retrieved from http://www.standaard.be/cnt/dmf20160119_02078421